หลักการจัดระเบียบการปกครองประเทศ
ความรู้ทางการเมืองการปกครอง หลักการจัดระเบียบการปกครองประเทศ หรือการจัดระเบียบบริหารราชการแผ่นดินนั้น ที่ประเทศต่าง ๆ ทั่วโลกนิยมใช้ มีอยู่ 3 หลักการด้วยกัน คือ
1.หลักการรวมอำนาจ (Centralization)
2.หลักการแบ่งอำนาจ (Deconcentralization)
3.หลักการกระจายอำนาจ(Decentralization)
การรวมอำนาจ เป็นหลักการปกครองที่รวมอำนาจที่สำคัญไว้ในส่วนกลาง อำนาจดังกล่าว ได้แก่การวินิจฉัยสั่งการและการบังคับบัญชา ซึ่งผลในการสั่งการจะมีอำนาจครอบคลุมทั่วประเทศ ทำให้เกิดระเบียบบริหารราชการส่วนกลาง หรือรัฐบาลกลาง ซึ่งมีอำนาจสูงสุดในการปกครองประเทศ
ลักษณะสำคัญของการวมอำนาจ มี 5 ประการ คือ
1.กำลังทหารและตำรวจขึ้นอยู่กับส่วนกลาง
2.การวินิจฉัยสั่งการขึ้นอยู่กับส่วนกลาง
3.มีการบังคับบัญชาตามลำดับชั้น
4.ส่วนกลางเป็นผู้กำหนดนโยบายในการปกครองประเทศ
5.อำนาจในการต่างประเทศ ส่วนกลางเป็นผู้กำหนด
ข้อดีของหลักการรวมอำนาจ
1)ทำให้เกิดความมั่นคง
2)ทำให้เกิดการประหยัด
3)สามารถบริการประชาชนโดยเสมอหน้า
4)ทำให้เกิดเอกภาพ(Unity) ในทางปกครอง
ข้อเสียของหลักการรวมอำนาจ
1.ไม่สามารถดำเนินกิจการทุกอย่างให้ได้ผลดีทั่วท้องที่ได้ในขณะเดียวกัน
2.ทำให้เกิดความล่าช้าในการวินิจฉัยสั่งการ
3.ไม่สอดคล้องกับระบอบประชาธิปไตย
4.ไม่อาจสนองความต้องการของแต่ละท้องถิ่นได้อย่างแท้จริง
การแบ่งอำนาจ หมายถึงการบริหารราชการ ที่ส่วนกลางได้จัดแบ่งอำนาจในการวินิจฉัยสั่งการบางส่วน หรือบางขั้นตอนไปให้เจ้าหน้าที่ที่เป็นตัวแทนของหน่วยงานของตน ซึ่งออกไปประจำอยู่ในเขตการปกครองต่าง ๆ ของประเทศ ให้วินิจฉัยสั่งการได้เองตามระเบียบแบบแผนที่ส่วนกลางกำหนดไว้ การแบ่งอำนาจทำให้เกิดระเบียบบริหารราชการส่วนภูมิภาค
ลักษณะสำคัญของการแบ่งอำนาจ
1.ต้องมีราชการบริหารส่วนกลาง
2.ต้องมีเจ้าหน้าที่เป็นตัวแทนของส่วนกลาง
3.ส่วนกลางแบ่งอำนาจให้ส่วนภูมิภาค
ข้อดีของการแบ่งอำนาจ
1)เป็นก้าวแรกที่จะนำไปสู่การกระจายอำนาจ
2)ทำให้ส่วนกลางกับส่วนท้องถิ่นมีการประสานงานกันดี
3)ทำให้การปฏิบัติราชการรวดเร็วยิ่งขึ้น
4)มีประโยชน์สำหรับประเทศที่ประชาชนยังขาดสำนึกในการปกครองตนเอง
ข้อเสียของการแบ่งอำนาจ
1)เป็นอุปสรรคในการพัฒนาระบอบประชาธิปไตย
2)ก่อให้เกิดความล่าช้า
3)ก่อให้เกิดความไม่เป็นธรรมแก่ท้องถิ่น
การกระจายอำนาจ หมายถึง การโอนอำนาจในทางการปกครองจากส่วนกลางบางอย่าง ไปให้ประชาชนในท้องถิ่นดำเนินการเอง โดยมีอิสระพอสมควร ภายใต้บทบัญญัติของกฎหมาย การกระจายอำนาจทำให้เกิดระเบียบบริหารราชการส่วนท้องถิ่น
ลักษณะสำคัญของการกระจายอำนาจ
1.เป็นองค์กรที่มีฐานะเป็นนิติบุคคล
2.มีสภาและผู้บริหารระดับท้องถิ่น
3.มีอิสระในการปกครองตนเอง (อยู่ภายในขอบเขตที่กฎหมายกำหนด)
4.มีงบประมาณและรายได้ของตนเอง
5.มีเจ้าหน้าที่ปฏิบัติงานของตนเอง
อนึ่ง หน่วยการปกครองส่วนท้องถิ่น มิได้เป็นหน่วยภายใต้บังคับบัญชาของส่วนกลางเหมือนการปกครองส่วนภูมิภาค
ข้อดีของหลักการกระจายอำนาจ
1)สามารถสนองความต้องการของท้องถิ่นได้ดียิ่งขึ้น
2)เป็นการแบ่งเบาภาระของส่วนกลาง
3)กระตุ้นให้ประชาชนเข้ามามีส่วนร่วมทางการเมือง
ข้อเสียของหลักการกระจายอำนาจ
1)อาจเป็นภัยต่อเอกภาพทางการปกครองและความมั่นคงของประเทศ
2)ทำให้ราษฎรเพ่งเล็งเห็นประโยชน์ของท้องถิ่นสำคัญกว่าส่วนรวม
3)เจ้าหน้าที่ที่ได้รับการเลือกตั้งอาจใช้อำนาจหน้าที่โดยไม่เหมาะสม
4)ย่อมทำให้เกิดความสิ้นเปลืองมากกว่า